Jadwiga Czachowska: Słowo wstępne w dyskusji na temat książki Czesław Miłosz. Bibliografia druków zwartych, opracowanej przez Agnieszkę Kosińską przy współpracy Jacka Błacha i Kamila Kasperka.
Odczytane na promocji książki w dniu 15 grudnia 2009 roku w Krakowie. Zamieszczone w: „Dekada Literackaˮ 2011, nr 1-2 (244-245).
Nawiązując do zamieszczonej w Aneksie niniejszej bibliografii mojej relacji o dziejach hasła Miłosza w Słowniku Współczesnych pisarzy polskich pozwalam sobie przesłać krótkie wyjaśnienie dlaczego opracowanie bibliografii osobowej pisarza właśnie teraz stało się niezbędne a równocześnie możliwe do wykonania.
Początki zestawień bibliograficznych dotyczących twórczości Miłosza przypadają na lata 60-te ubiegłego stulecia. Jako pierwsze ukazało się w 1964 roku hasło we wspomnianym Słowniku, wydanym przez Instytut Badań Literackich PAN w Warszawie. Podane w nim informacje doprowadzone były do 1957 roku: ostatnią, 17 pozycją twórczości był Traktat poetycki wydany przez Instytut Literacki w Paryżu. Jeżeli chodzi o opracowania po 1951 roku były to głównie napaści polityczne; rzetelne teksty, cenne badawczo ograniczały się do artykułów i recenzji opublikowanych w 1957 roku: Jana Błońskiego, Jerzego Kwiatkowskiego, Zdzisława Łapińskiego i Ireny Sławińskiej. W ówczesnej sytuacji politycznej państwa totalitarnego Słownik stanowił pozycję wyjątkową. Dopuszczony do druku przez cenzurę pod warunkiem niskiego nakładu i dostępności wyłącznie dla osób zajmujących się profesjonalnie literaturą, zachował w zasadzie integralność tekstu. W haśle Miłosza wprowadzono jedynie w zakończeniu noty biograficznej zdanie: „W swojej publicystyce występuje przeciw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”.
W 1983 roku, a więc w 20 lat później, ukazała się w Stanach Zjednoczonych w opracowaniu Rimmy Volynskiej – Bogert i Wojciecha Zalewskiego praca Czesław Miłosz. An International Bibliography. Bibliografia ta, przygotowana w związku z przyznaniem pisarzowi Nagrody Nobla, obejmowała publikacje podmiotowe i przedmiotowe jakie ukazały się w latach 1930-1980, a więc, jeżeli chodzi o okres po 1951 roku, gdy autor przebywał już na emigracji, głównie druki w języku polskim nakładem Instytutu Literackiego w Paryżu, utwory w paryskiej „Kulturze”, a gdy chodzi o publikacje w językach obcych, liczne przekłady (głównie Zniewolonego umysłu i Zdobycia władzy) oraz studia i recenzje dotyczące Miłosza, pióra badaczy zagranicznych. Przydatność tej bardzo cennej bibliografii była jednak w tym czasie ograniczona gdy chodzi o osoby zajmujące się w kraju twórczością pisarza. Dostęp do zarejestrowanych w niej pozycji był, ze względów politycznych, niemożliwy, a wszelkie prace poświęcone jego twórczości skazane na leżakowanie w szufladach.
Kolejne opracowanie bibliograficzne dotyczące Miłosza ukazało się w zmienionej już sytuacji politycznej, po transformacji ustrojowej Polski i zniesieniu cenzury. Miało też inny charakter. Było to ponownie hasło słownikowe, opracowane przeze mnie w wydawanym przez Instytut Badań Literackich PAN kompendium bio-bibliograficznym Współcześni polscy pisarze i badacze literatury, w tomie V, który ukazał się w 1997 roku. Hasło to, oparte w dużym stopniu na pośrednich źródłach bibliograficznych, podawało , z zastosowaniem obowiązujących w tym wydawnictwie skrótów, możliwie pełne informacje o drukach zwartych Miłosza z rozpisaniem zawartości tomów prozy i publicystyki, przekładach na języki obce oraz o publikacjach dotyczących jego życia i twórczości: książkach, studiach, ważniejszych artykułach i recenzjach. Uzupełnienia w tomie X wydanym w 2008 roku doprowadzają informacje do 2007 roku.
Szybki rozwój badań nad twórczością Miłosza, wzrost zainteresowań jego dorobkiem twórczym, zwłaszcza po śmierci pisarza w 2004 roku, sprawiły, iż niezbędne stało się opracowanie bibliografii, która opisałaby szczegółowo jego dzieła: nowe książki i liczne wznowienia dzieł wydanych wcześniej, zwłaszcza poza granicami kraju, liczne wybory utworów, tomy korespondencji, wywiadów, a także setki publikacji naukowych i krytycznych poświęconych życiu i twórczości pisarza. Bibliografii, która umożliwiłaby rozeznanie w stanie badań i szybkie dotarcie do poszukiwanych pozycji.
Inicjatywę w tym zakresie podjął Instytut Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską pod kierunkiem Piotra Kłoczowskiego powołany do życia w 2005 roku jako oddział Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie. Jednym z pierwszych zadań Instytutu stała się dokumentacja dzieła Miłosza, pierwszą publikacją – wydana w 2007 roku bibliografia Czesław Miłosz w wydawnictwach Instytutu Literackiego w Paryżu, której pomysłodawcą był Piotr Kłoczowski, a którą według mojej koncepcji i pod moim kierunkiem opracował Adam Szlendak.
W 2006 roku powstał w Instytucie Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską pomysł opracowania monografii bibliograficznej Miłosza. Po wielu dyskusjach pomysł upadł jako bardzo trudny do zrealizowania. W 2007 roku w Krakowie, niezależnie od inicjatywy warszawskiej, Agnieszka Kosińska, długoletnia sekretarka pisarza i opiekunka jego archiwum w Krakowie, opracowała projekt międzynarodowej bibliografii Czesława Miłosza. Istotą jej koncepcji było podzielenie prac nad dziełem pisarza na kilka etapów: druki zwarte (książki), utwory w czasopismach i opracowania twórczości. Do tego projektu przekonała mnie, piszącą te słowa oraz Instytut Piotra Kłoczowskiego i Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne. W krótkim czasie zmontowała ona mały zespół, złożony z Kamila Kasperka i Jacka Błacha, który od początku 2008 roku pracował pod jej kierunkiem nad bibliografią wydawnictw samoistnych (czyli książek). Dziś, po niespełna trzech latach otrzymujemy potężny i bardzo cenny tom będący rezultatem ogromnego osobistego zaangażowania Agnieszki Kosińskiej w opracowanie tej bibliografii, ambicji, aby wykonać pracę jak najlepiej oraz determinacji by ją doprowadzić do szczęśliwego końca.
Jakie są główne walory Bibliografii druków zwartych Czesława Miłosza? Po pierwsze kompletność zgromadzonych materiałów co przy bogactwie publikacji wydanych za granicą, których brak w zbiorach krajowych, nie było łatwe do osiągnięcia i wymagało wielu kwerend; po drugie szczegółowość opisów dokonanych z autopsji; po trzecie rozbudowanie adnotacji informacjami o dziejach druków a także o jego zawartości, czego konsekwencją jest możliwość dotarcia przy pomocy indeksu tytułów, nie tylko do 931 druków zwartych, numerowanych jako oddzielne pozycje, ale też do kilku tysięcy utworów i ich fragmentów, których pierwodruki ukazały się w czasopismach, a przedruki w tomach wierszy i esejów.
Wartość bibliografii zwiększa Kalendarz życia i twórczości Miłosza, spisy pomocnicze oraz zestawienie opracowań obejmujące wydane w postaci druków zwartych monografie, biografie, zbiory szkiców, studia poszczególnych zagadnień, wspomnienia, numery monograficzne pism, filmy i bibliografie.
Gratuluję serdecznie autorom – pani Agnieszce Kosińskiej i jej współpracownikom, panu Jackowi Błachowi i panu Kamilowi Kasperkowi. Gratuluję Krakowskiemu Towarzystwu Edukacyjnemu – Oficynie Wydawniczej Akademii im. Andrzeja Frycza-Modrzewskiego oraz Instytutowi Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską, iż zapewniły dziełu odpowiedni, piękny kształt edytorski. Życzę wszystkim zainteresowanym dziełami pisarza, aby w jak najkrótszym czasie mogły powstać warunki dla kontynuowania prac na bibliografią Miłosza: częścią drugą obejmującą utwory drukowane w antologiach, wydawnictwach zbiorowych i czasopismach, a następnie częścią trzecią zawierającą bibliografię przedmiotową.
Warszawa 7 grudnia 2009 roku.
Copyright © by Barbara Czachowska-Sieszycka i Joanna Robińska. All rights reserved.
Prof. dr hab. Jadwiga Czachowska
Ur. 30.10. 1922 we Lwowie – zm. 10.02. 2013 w Warszawie, bibliograf, edytor, historyk literatury. W latach 1966 – 1992 kierownik Pracowni Dokumentacji Literatury Współczesnej Instytutu Badań Literackich PAN; w latach 1967 – 1992 redaktor naukowy Polskiej Bibliografii Literackiej (bieżącej). Autorka m.in. monografii (biobibliograficznej) Gabriela Zapolska (1966) oraz książki Rozwój bibliografii literackiej w Polsce (1979). Współautorka (z Marią Krystyną Maciejewską i Teresą Tyszkiewicz) bibliografii Literatura polska i teatr w latach II wojny światowej (tomy: 1-3, 1977 – 1980) i wspólnie z Beatą Dorosz Literatura i krytyka poza cenzurą 1977 – 1989 (1991). Redaktor Słownika współczesnych pisarzy polskich. Seria II (tomy: 1-3, 1977 – 1980) oraz wspólnie z Alicją Szałagan monumentalnego słownika Współcześni polscy pisarze i badacze literatury (tomy: 1-10, 1994 – 2007), będącego głównym źródłem wiedzy w zakresie literatury polskiej XX i XXI wieku.
Poświęciłam Jadwidze Czachowskiej tekst pt. Jadwiga Czachowska, czyli humanistyka. http://krytykapolityczna.pl/kultura/czytaj-dalej/jadwiga-czachowska-czyli-humanistyka/
