Lektury do 1939 | Readings till 1939
Lektury słuchane, do siódmego roku życia
Heinrich Hoffmann, Złota różdżka (tł. Wacław Szymanowski, 1881), makabryczno-groteskowe wierszyki; książeczki z rymowanym bajkami na tematy japońskie, układanymi przez Remigiusza Kwiatkowskiego, czytane „chyba przez babkę Miłoszową” [ok. 1916]; „Pierwszy poemat, który mnie przejął, ujarzmił i oddał w służbę inkantacji, zostawił w mojej pamięci obrazy i nastrój, nie zostawił żadnych słów. W roku 1916 bodaj, pięcioletni, słuchałem (działo się to w Rosji), jak mi czytają z książki o dużym formacie, wydanej, jak przypuszczam, przez księgarnię Idzikowskiego w Kijowie, a napisanej zapewne przez któregoś z poetów-uchodźców (…). Była to opowieść wierszem o chłopcu sierocie, który powraca do rodzinnej wsi, ale znajduje tam tylko zgliszcza. (…) Łzy ściskały mi gardło i melodramat ułożył się w trwały wzór, którego ślady znajdowałem później w sobie nieraz” ZU 70.
Lektury między siódmym a dziesiątym rokiem życia, 1918-1921
W większości z biblioteki w dworze dziadków, założonej przez pradziadka Miłosza, Szymona Syrucia w Szetejniach. „Na ogół (…) wczesne lektury muszą być ciemnością, tu i ówdzie trochę rozświetloną. Ciemnością nawet dosłownie, jak owych zim na Litwie, kiedy mam lat osiem, dziewięć, miga świeczka domowego wyrobu, w kątach aż szumi od kłębienia się ogromnych czarnych karaluchów, a ja czytam, co znalazłem, same zabytki z młodości moich dziadków czy rodziców (…). Jedyny atlas geograficzny pochodził z
połowy ubiegłego stulecia i Afryka na nim miała w środku wielką białą plamę” ZU 70-71.
pisma:
periodyki z ok. 1840 roku [1919-1920] „najsilniej chyba oddziaływały na mnie periodyki z okolic 1840 (polskie? francuskie?) z powodu kolorowych drzeworytów przedstawiających zwierzęta i rośliny dalekich krajów, dzikie ludy w ich okazałej nagości tudzież suknie dam jak z żurnala mód. (…) Tam mój rodowód, wśród tytułów na grzbietach tomów, które dzisiaj są białymi krukami” ZU 71; „Przyjaciel Dzieci”, „Kłosy”, „Biesiada Literacka”, „Wieczory Rodzinne”, „Łowiec Polski” (prenumerowany przez ojca, tu: „wiele o ochronie rzadkich gatunków zwierzyny” OPWC 319; pisma (m.in. „Tygodnik Wileński”, „Motyl”), w których Mickiewicz drukował swoje pierwsze wiersze w Wilnie; „Wiadomości Brukowe”.
książki:
James Fenimore Cooper, skrócona adaptacja wielu tomów lub przekład takiego skrótu, ros. albo franc.; Selma Lagerlöf , Cudowna podróż („Dla mnie najcudowniejszą książką, jaką czytałem, była Cudowna podróż Selmy Lagerlöf” RP II 464; „uwielbiam tę książkę. Jest czarująca” PŚ 172; Erazm Majewski, Doktór Muchołapski. Fantastyczne przygody w świecie owadów („wspaniałe wydanie sprzed pierwszej wojny światowej, na bardzo dobrym papierze, z ilustracjami” PŚ 175; Adam Mickiewicz, Ballady i romanse, w pierwszym wydaniu z 1822; Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem, w „Kłosach”; Thomas Mayne Reid, książki z przechowywanego w spichrzu w Szetejniach kufra ojca, zawierającego jego ulubione powieści; w tłumaczeniach na język rosyjski, podpisy po ilustracjami były pierwszym wtajemniczeniem Miłosza w ten język [1921]; Henryk Sienkiewicz, Trylogia; Józef Strumiłło, Ogrody północne; Zofia Urbanowska, Gucio zaczarowany i Róża bez kolców; Józef Gerald Wyżycki, Zielnik ekonomiczno-techniczny.
Lektury w okresie gimnazjalnym, 1921-1929
„byłem namiętnym klientem Biblioteki Polskiej Macierzy Szkolnej w Wilnie. Było zresztą kilka takich bibliotek. Wypożyczałem tam z niesłychaną pasją rozmaite książki. (…) Drugą instytucją, gdzie w ciągu moich lat szkolnych kształciłem się i czytałem, była Biblioteka Tomasza Zana w Wilnie. (…) to była biblioteka, gdzie na kijach wisiały także pisma warszawskie, gdzie można było zapoznać się z całym ruchem literackim stolicy” AP 182.
pisma:
dodatek młodzieżowy do „Głosu Prawdy”, „Gazeta Polska” (czytana w Bibliotece im. Tomasza Zana w Wilnie), „Miesięcznik Literacki”, „Skamander”, „Wiadomości Literackie”
książki:
Antologia palatyńska (wyimki); ks. Roman Archutowski, Historia kościoła katolickiego w zarysie „Odpowiedzi [na nurtujące pytania] szukałem w [tym] podręczniku, któremu zawdzięczam sporą część mego wykształcenia. (…) Nie wyniosłem wiele z posiekanych na fragmenty kronikarskich wiadomości wtłaczanych nam w głowy jako historia Polski i innych krajów. Tu natomiast miało się przed sobą historię całej Europy” RE 77; „bardzo mnie fascynowały noty o heretykach” AP 192; św. Augustyn, Wyznania „szukałem prywatnej drogi. W dwóch książkach próbowałem znaleźć pomoc. Były to Wyznania św. Augustyna i Doświadczenia religijne Williama Jamesa” RE 84; Joachim du Bellay, poezje, pod ich wpływem CM podejmuje pierwsze próby poetyckie [1928-29] „Był to dla mnie rok wielkich oczekiwań. Tak to jest – wciąga się powietrze w płuca i maszeruje się, szczególnie w jesieni. (…) Wtedy pisałem wiersze, być może bardzo klasyczne, pod wpływem Joachima du Bellay, poety »Plejady« – bardzo systematycznie, na chłodno” PŚ 11; Joseph Conrad; James Fenimore Cooper, Tropiciel śladów (po pol.); François-René de Chateaubriand, Atala, na lekcjach francuskiego w gimnazjum; Ignacy Chrzanowski, Historia literatury polskiej, podręcznik gimnazjalny; Pierre Corneille, w szkole; Józef Czechowicz, w dodatku do „Głosu Prawdy”, pierwsza lektura tego poety; Tytus Czyżewski;Dante, Boska Komedia; Konstanty Ildefons Gałczyński, w „Kwadrydze” 1929/10 (m.in. Na śmierć motyla przejechanego przez ciężarowy samochód), pierwsza lektura tego poety; Heraklit, lektura ponawiana w późniejszych okresach; Jarosław Iwaszkiewicz, Dionizje [1928], Księżyc wschodzi, Legendy i Demeter; Kasydy, Zenobia Palmura, Hilary, syn buchaltera „byłem bardzo młodym chłopcem, kiedy przeczytałem jego wiersze. (…) Bardzo się nim wtedy zachwycałem” PŚ 34; prozą wczesną „urzeczony” AP 307; William James, Doświadczenia religijne [1928-29] („lektura Jamesa wostatniej klasie szkoły średniej była niesłychanie ważna i pozwalała przezwyciężyć konflikt pomiędzy lekcjami biologii i lekcjami religii” OPWC 83; Jan Kasprowicz, Hymny; Rudyard Kipling; Włodzimierz Korsak, Na tropie przyrody. Powieść dla młodzieży oraz Rok myśliwego. Rzecz dla myśliwych i miłośników przyrody (Korsak „był dla mnie (…) autorem kultowym. Rok myśliwego, ilustrowany przez samego pisarza rysunkami piórkiem, był [dla mnie] niemal ewangelią” OPWC 320; Józef Ignacy Kraszewski, Stara baśń; Manfred Kridl, Literatura polska wieku XIX. Podręcznik dla szkół średnich; Piotr A. Kropotkin, Wielka Rewolucja Francuska 1789-1793 (w szkole); Jack London, Martin Eden; Thomas Mayne Reid, Puszcza wodna w lesie; Dolina bez wyjścia (po pol.); Antoni Malczewski, Maria; Henri Massis, Défense de l’Occident (o niej i o Petrażyckim „toczyliśmy uczone rozmowy ze Stanisławem Stommą, na balkonie domu przy ul. Ludwisarskiej w Wilnie, gdzie mieszkał” A 302; Ignacy Matuszewski, dzieła krytycznoliterackie; Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Sonety krymskie, Dziady; Oskar W. Miłosz, Wybór poezji(tu m.in. Miguel Mañara), w tłum. Bronisławy Ostrowskiej [ok. 1924-26], pierwsza lektura O. W. Miłosza, „u nas w domu w Wilnie” ZU 92; „chyba wcześniej poznałem ten przekład niż Mickiewicza i Słowackiego” AP 54; „był to obok Dziadów pierwszy dramat wierszem, który mnie nie śmieszył, w przeciwieństwie do dramatów Słowackiego” ZU 92; Stefan Napierski, recenzje w „Wiadomościach Literackich” [od 1924]; Józef Nusbaum-Hilarowicz, Szlakami wiedzy i Idea ewolucyi w biologii; Pieśni ludowe celtyckie, germańskie, romańskie, spolszczył Edward Porębowicz [1909], CM zawsze będzie podkreślał rangę tego przekładu, zaliczając Porębowicza do swoich „bohaterów języka” A 246, obok innych translatorów: Jakuba Wujka, tłumaczy Psałterza puławskiego, Biblii Gdańskiej, Biblii Leopolity, Piotra Kochanowskiego, Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego i Tadeusza Boya-Żeleńskiego; Platonznam „troszkę Platona, ale to raczej urywki” AP 70; Bolesław Prus, Lalka; Maria Rodziewiczówna, Lato leśnych ludzi, a także inne jej powieści z wypożyczalni „przynosiłem je mojej babce Miłoszowej i sam czytałem” SO 17; Arthur Schopenhauer [ok. 1925] „w okresie dojrzewania zacząłem czytać jakieś dziwne książki, Schopenhauera chyba czytałem” AP 78; „Bardzo cenię Schopenhauera, myślę, że wszyscy poeci mniej lub bardziej muszą go cenić” RP I 639; Juliusz Słowacki, Godzina myśli„zupełnie urzekła mnie (…) przez swój, wzmocniony przez klasyczną jeszcze powściągliwość, ton rozdzierający wspomnień ze łzami, ten ton, który – jak dowiedziałem się o wiele później – Edgar Allan Poe uważał za najbliższy samej istocie poezji. (…) jak żaden inny utwór, mitologizowała ulice, po których chodziłem” ON 25; „Ale do Godziny myśli przynależę i z głębszych przyczyn, prawie współczesny Słowackiemu, wileński marzyciel »na księgach Swedenborga budujący gmachy«” ZU 71, Genezis z Ducha „na pewno nie obyło się bez wpływu tej lektury moje wykształcenie (…). Ten Słowacki był jakby przedsmakiem czytanego o wiele lat później Teilharda de Chardin, myśliciela mętnego, którego szczerze nie znoszę” ZU 170; Jan Sztolcman, Szkice ornitologiczne; tragedie greckie w przekładach na polski „raczej z musu (…) nie powiem, żebym był ich entuzjastą. Może to jest sprawa przekładu” AP 70; Stanisław Trembecki, Sofiówka; Julian Tuwim, Wierszy tom czwarty, Słowa we krwi; Juliusz Verne, powieści o Kapitanie Nemo i Zamek w Karpatach; Józef Weyssenhoff, Soból i panna; Stefan Żeromski, Popioły; na lekcjach łaciny: Apulejusz, Metamorfozy albo Złoty osioł; Juliusz Cezar, De bello gallico; Horacy Ody, Liwiusz Ab Urbe condita; Owidiusz, Metamorfozy; Wergiliusz (wpływ na pierwsze próby literackie).
teatr:
Przedstawienia w Teatrze przy Pohulance (gdzie w latach 1925-1929 działała „Reduta”) i Teatrze Polskim, zw. Lutnią, przy ul. Mickiewicza w Wilnie. Felicja Kruszewska, Sen, reż. Edmund Wierciński [1927]; Tadeusz Rittner, W małym domku, reż. Zygmunt Chmielewski [sezon 1925/1926]; Juliusz Słowacki / Pedro Calderon de la Barca, Książę Niezłomny, reż. Juliusz Osterwa (z kreacją Osterwy); Juliusz Słowacki, Mazepa; William Szekspir, Sen nocy letniej, Wilno, Teatr Wielki, reż. Aleksander Zelwerowicz [21 XI 1929]; Stanisław Wyspiański, Wesele, reż. Juliusz Osterwa [prem. 19 I 1926]; Stanisław Wyspiański, Wyzwolenie, reż. Juliusz Osterwa [w sezonie 1925/1926]; Stanisław Wyspiański, Sędziowie, reż. Iwo Gall i fragmenty Nocy listopadowej, reż. Aleksander Zelwerowicz [28 XI 1927]; Stanisław Wyspiański / Pierre Corneille, Cyd, reż. Juliusz Osterwa [sezon 1926/1927]; Stefan Żeromski, Uciekła mi przepióreczka, reż. Juliusz Osterwa [1929] oraz sztuki: Henryka Ibsena; Aleksandra Fredry; Jerzego Szaniawskiego, Ewa (?); Lekkoduch(?), obie w reż. Juliusz Osterwy, miały premiery w 1926, Ptak (?); wieczory poetyckie Juliana Tuwima i Jarosława Iwaszkiewicza.
film:
„Chodziłem do kina dość namiętnie, od wczesnego wieku, od początku szkoły. Były to oczywiście filmy amerykańskie. (…) Tam [w Kinie Miejskim] odbywało się zupełne pandemonium, bo tam chodziły masowo wszystkie szkoły średnie miasta Wilna. Niezliczone tłumy. To było w czasie jeszcze filmu niemego” AP 203.
CM ogląda m.in. filmy: Pan Twardowski, reż. Wiktor Biegański [1921]; Złodziej z Bagdadu, reż. Raoul Walsh, z Douglasem Fairbanksem (1924); filmy Maksa Lindera, a także filmy z Sylvią Sidney, Lillian Gish, Mary Pickford, Charlim Chaplinem, Busterem Keatonem, Gretą Garbo „To był mój ideał erotyczny przez bardzo długo” AP 204.
Lektury w okresie studiów, 1929-1934
„Wtedy, w latach uniwersyteckich (…) nałóg kociego życia (…). Kociego życia – to może za wiele, bo spędzałem dni bardzo pracowicie. Ale obchodził mnie naprawdę tylko stół z papierami i książki” RE 117.
pisma:
„Wiadomości Literackie”, „Przegląd Wileński”, „Linia”, „Les Cahiers du Sud” – pismo literackie wychodzące w Marsylii, przysyłane przez Oskara Miłosza od 1931 „przysyłał mi je paczkami do Wilna. To było naj naj. Drugiego takiego pisma nie było we Francji” PŚ 236.
książki:
św. Augustyn, Wyznania [wiosna 1934]; Izaak Babel; Kazys Boruta, wiersze [1933]; Henri Brémond, Âmes religieuses [grudzień 1930, podczas ferii, w domu rodziców w Suwałkach]; Stanisław Brzozowski [początek 1931] „jako bardzo młody człowiek uległem wpływowi jego pism i ten wpływ okazał się trwały. Początkowo czerpałem z niego zachętę do lewicowego fanatyzmu i na przykład moja programowa wypowiedź w »Żagarach« w 1931 roku, pt. Bulion z gwoździ od niego, nie od komunistycznych propagandystów pochodzi” CWS 5-6; Feliks Stefan Burdecki, Król Midas jesień 1933], odcinki w tygodniku „Państwo Pracy”; Roger Callois w „Les Cahiers du Sud” („kto w Polsce słyszał wtedy o Callois, który był młodym intelektualistą francuskim?” PŚ 236; Jean Cocteau, Opium [1930]; Joseph Conrad, Młodość i Jądro ciemności [marzec 1931 w Wilnie i kwiecień w Suwałkach, podczas ferii wielkanocnych] „był wtedy powszechnie czytany. To znaczy Conrad w ujęciu Anieli Zagórskiej” AP 53; Józef Czechowicz; Ludwig Feuerbach, Wykłady o istocie religii [1930-35] „nie czytałem Kapitału. (…) Zawsze właściwie do takich świętych tekstów, jak O istocie religii Feuerbacha, Anty-Dühring Engelsa, Materializm a empiriokrytycyzm Lenina zabierałem się po literacku, nie mogąc się obronić przed wyobrażeniem sobie bród, wąsów i tużurków, czyli przyplątywał się jakiś humor” RE 109; Sigmund Freud [przed końcem 1930]; Od Baudelaire’a do nadrealistów, w tł. i wyborze Stefana Napierskiego [1932/1933]; Konstanty Ildefons Gałczyński, Porfirion Osiełek, Bal u Salomona [1931]; Karol Irzykowski, Pałuba; Jarosław Iwaszkiewicz, Zmowa mężczyzn, Panny z Wilka; Max Jacob, Le Cornet à dés [lato 1931, w Krasnogrudzie]; Sergiusz Jesienin, poezje [początek 1931, ponownie]; Walentin Katajew; Benjamin Barr Lindsey i Wainwright Evans, Małżeństwo koleżeńskie [po 1931] „ówczesny manifest seksualnego wyzwolenia”; Emil Ludwig; Zygmunt Łobodowski, O czerwonej krwi, W przeddzień [1932]; Włodzimierz Majakowski, „Wkrótce po samobójczej śmierci Majakowskiego naśladowałem moich kolegów, wysuwając naprzód szczękę i recytując parę najbardziej szczekanych, hałaśliwych jego wierszy. (…) [Ale jego] Mania gigantyzmu, tak widoczna u Majakowskiego, (…) odpychała mnie jako rodzaj kłamstwa i tym samym rosyjski komunizm tracił dla mnie wartość obietnicy” RE 115-116; Tomasz Mann, Czarodziejska góra [lektura IV tomu zakończona na pocz. marca 1931] („książka, która wywarła [na mnie] szczególny wpływ (…) w młodości” AP 52; Oscar V. de L. Milosz, L’Apocalypse de Saint Jean déchiffrée et les origines iberiques du peuple juif [1933 lub 1934] („on mi przysłał dwa egzemplarze tej książki z prośbą, żebym wybrał jednego wybitnego myśliciela chrześcijańskiego i jednego wybitnego myśliciela żydowskiego i wręczył im po egzemplarzu tej książki, która ma być ostrzeżeniem ludzkości przed szaleństwem, ku któremu ona zmierza. (…) starałem się spełnić tę misję (…) nic nie pomogło” AP 54; Franciszek Olechnowicz, relacje z sowieckich łagrów publikowane w wileńskim „Słowie” [1933]; Borys Pasternak, Wtoroje rożdienije [1932] (prezent od Niki Kłosowskiej; „pierwszy tom wierszy Borysa Pasternaka, jaki przeczytałem” ZOMU 20; „Lektura wierszy Pasternaka nie pozostała, jak się zdaje, bez wpływu na niektóre moje własne inkantacje” ŻNW 262; Aleksander Puszkin [lato 1931, w Krasnogrudzie, oraz wiosną 1934, również w Krasnogrudzie, podczas Wielkanocy] „Moja znajomość języka rosyjskiego ograniczała się do mowy potocznej; alfabet, którego nauczył mnie ojciec, sprawiał w lekturze pewne trudności. W programach szkoły (…) francuski (…). Na własną rękę odkrywałem więc Puszkina i zostałem przez niego podbity” RE 115; François Rabelais, Gargantua i Pantagruel; Upton Sinclair; Antoni Słonimski, Kronika tygodniowa w „Wiadomościach Literackich”; Lucjan Szenwald; Aleksander Wat, Bezrobotny Lucyfer; Stanisław Ignacy Witkiewicz, Pożegnanie jesieni; Nienasycenie „było na pewno książką, która silnie oddziałała na mnie i na moich kolegów. Witkacy nie interesował nas jako dramaturg, zresztą nie widzieliśmy żadnej z jego sztuk” PŚ 97; Bronisław Wróblewski, Penologia. Socjologia kar (podr. akademicki); Stefan Zweig.
teatr:
Ferdinand Bruckner, Przestępcy, reż. Aleksander Zelwerowicz, Wilno, Teatr na Pohulance [wiosna 1930]; Adam Mickiewicz, Dziady, reż. Aleksander Zelwerowicz, Wilno, Teatr na Pohulance [sezon 1929/30]; Adam Mickiewicz, Dziady, reż. Leon Schiller, Wilno, Teatr na Pohulance [1933]; Stanisław Wyspiański, Zygmunt August, reż. Mieczysław Szpakiewicz, Wilno, Teatr na Pohulance [1 grudnia 1932]; Siergiej Tretiakow, Krzyczcie, Chiny!, reż. Jakub Rotbaum, Wilno, Trupa Wileńska [lipiec-sierpień 1934?].
filmy:
Bezdomni, reż. Nikołaj Ekk [1931]; Burza nad Azją, reż. Wsiewołod Pudowkin [1929], kino „Helios” przy ul. Wileńskiej w Wilnie „zrobiła na mnie ogromne wrażenie” ZOMU 34.
obrazy:
katedra w Strasburgu [lipiec 1931] „Wnętrze katedry w Strasburgu z jego mrocznym ogromem dotychczas zwycięża we mnie wszystkie później widziane katedry” RE 148; Światowa Wystawa Kolonialna w Paryżu [lato 1931].
Podczas pobytu w Paryżu, jesień 1934 – lato 1935
Charles Baudelaire; Jöe Bousquet, poezje „Stół w jego [Oskara Miłosza] pokoju był założony książkami w różnych językach i słownikami, a na podłodze leżały stosy najnowszych tomików wierszy przysłanych z dedykacjami przez wiernych poetów. W tych stosach pozwalał grzebać się i zabierać, co chciałem, z niektórymi wyjątkami – na przykład utwory Jöe Bousqueta były zawsze do zwrotu” RE 156; Jean Cassou, Les inconnus dans la cave oraz Les massacres de Paris; Günther Eten, wiersze [1935] podarowane przez poznanego w Paryżu autora, który był „młodym poetą hitlerowskim” LN 193; Jarosław Iwaszkiewicz, Czerwone tarcze [listopad 1934]; David Herbert Lawrence, Kochanek Lady Chatterley w rosyjskim nieocenzurowanym przekładzie [styczeń 1935]; Oskar W. Miłosz; Rainer Maria Rilke, Poèmes français [1935]; Paul Valéry, poezje, m.in. Cmentarz morski; jego odp. w ankiecie „Les Nouvelles littéraires” na temat poczucia wspólnoty europejskiej [1935] „główny poeta, który na mnie wówczas wpłynął” RP II 56.
teatr:
Le Théâtre du Châtelet, przedstawienia muzyczne „Raczej udawałem (…) że słucham muzyki. Uwagę moją całkowicie pochłaniała studnia teatru Châtelet, na którą patrzyłem z góry, z najtańszych miejsc. (…) gadanie i gestykulacje w pudełku sceny mnie nudziły. Podobały mi się tylko różnego rodzaju maski i intermedia, a więc pogranicze teatru i baletu” RE 164; Carlos Larronde,Le douzième coup de minuit, poemat radiofoniczny z muzyką Artura Honeggera, laboratorium teatralne „Art et action” (1934); Luigi Pirandello, Ce soir on improvise, Théâtre des Mathurins, reż. Georges Pitoëff, z Ludmiłą Pitöeff, „największą chyba aktorką moich czasów (…). Nigdy dotychczas litość i groza tragedii nie przeniknęła we mnie tak potężnie” RE 165 [marzec 1935]; Rosalinde, na motywach Jak wam się podoba Williama Szekspira, reż. Jacques Copeau, Théâtre de l’Atelier [prem. 11 X 1934]; Société de poésie, wieczór poezji w wykonaniu aktorów Komedii Francuskiej, poprzedzony odczytem Paula Valéry’ego Propos sur la Poésie [początek 1935].
obrazy:
Cykliczne zwiedzanie Luwru w niedzielne poranki z grupą, w skład której wchodzili Józef Czapski, Roman Maciejewski, Kazimierz i Fela Krancowie, oprowadzaną przez Józefa Pankiewicza; największe wrażenie robią na CM obrazy Georges’a de La Tour, Jean-Baptiste Camille Corota i Claude’a Lorraina; wewnętrzny protest „przebiegł przeze mnie prąd rewolty. »To malował obłąkany, tak nie wolno malować nieba!«” RE 165 wzbudza van Gogh.
muzyka:
Koncert Stowarzyszenia Młodych Muzyków Polskich w Paryżu, kompozycje Romana Maciejewskiego ( Pieśni Bilitis w wykonaniu Marii Modrakowskiej) i Zygmunta Mycielskiego ( Pięć pieśni weselnych do fragmentów poematu Brunona Jasieńskiego Słowo o Jakubie Szeli) [początek 1935].
Lektury okresu wileńsko-warszawskiego: jesień 1935-1939
Jerzy Andrzejewski, Ład serca; Charles Baudelaire, Constantin Guys, le peintre de la vie moderne [1939] „ze wszystkiego, co czytałem o malarstwie, najbardziej chyba podobała mi się [ta] krótka rozprawa” RE 13; przekład dokonany wtedy przez CM uległ zniszczeniu w czasie wojny; Georges Bernanos, Pamiętnik wiejskiego proboszcza [1937]; Wacław Borowy, Wędrówka nowego Parsifala. Poezja T.S. Eliota „rozprawa zachęciła [mnie] do czytania Eliota w oryginale” PO 210; Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara [1939]; Ilja Erenburg, Burzliwe życie Lejzorka Rojtszwańca, Niezwykłe przygody Julia Jurenito i jego uczniów, Trzynaście fajek i „dużo powieści tłumaczonych z rosyjskiego”: Leonida Leonowa, Borysa Pilniaka, Lidji Sejfulliny, „przede wszystkim ponura, w istocie apokaliptyczna czy nihilistyczna literaturę rosyjska” PŚ 37; André Gide, Persefona (po franc.); Karl Gjellerup i Maurice Maeterlinck lektury współgrające z „krótkotrwałymi (…) ciągotami ezoteryczno-teozoficznymi” PŚ 58; Ferdynand Goetl, Pod znakiem faszyzmu, fragmenty drukowane w „Pionie” [1938]; Witold Gombrowicz, Ferdydurke [1937] „czytałem (…) z wielkim zachwytem” RP II 241; Opętani, w odcinkach w „Kurierze Czerwonym” w Paulinowie koło Nieświeża, majątku Brunona Bochwica, pod koniec sierpnia 1939: „Mieliśmy jedną gazetę, warszawskiego »Czerwoniaka«, i rzucaliśmy się na nią, żeby dowiedzieć się dalszego ciągu powieści (…) i nagle »Czerwoniak« nie przyszedł, natomiast ogłoszono powszechną mobilizację” RM 263; Konrad Górski, François Mauriac. Studium literackie [1938]; Aldous Huxley, Sztuka i prawdy oczywiste (z tomu Muzyka nocą) [1938]; Jarosław Iwaszkiewicz, Młyn nad Utratą i Siegfried Zygfryd [przełom 1936/1937], Pasje błędomierskie, dedykowane CM [1938] „bardzo negatywnie odnosiłem się do jego książek o współczesności, takich jak Pasje błędomierskie czy Zmowa mężczyzn. To mi się bardzo nie podobało, prawdę mówiąc. Czerwone tarcze – to tak sobie” AP 307; Alfred Jarry, Król Ubu, przekł. T. Boya-Żeleńskiego drukowany w „Skamandrze” [1935]; Patrice de La Tour du Pin, wiersze [1935]; Louis Lavelle, Conscience de soi [1937] „przed wojną ulubionym moim autorem był filozof religijny Louis Lavelle” A 86; Jacques Maritain, Art et scolastique i Frontières de la poésie et autres essais [1937] (w ankiecie „Prosto z mostu” Jaką najciekawszą książkę przeczytałem w roku 1937? CM wymienia powyższe trzy tytuły: „traktują właściwie o tym samym: o dyscyplinie wewnętrznej i rozwoju osobowości. Ich mądrość polega nie na mnożeniu przepisów duchowej gimnastyki (…) ale przeciwnie, na nauce wewnętrznej swobody potrzebnej na to, abyśmy umieli poddawać się pewniejszym i bardziej odkrywczym niż rozum potęgom w sposób zgodny z ludzkim powołaniem” PMU 197; Bolesław Miciński, Podróże do piekieł [1937]; Zofia Nałkowska, Niecierpliwi [1939]; Stanisław Rembek, W polu [1939]; Jules Romains, Visite aux Américains [1937]; Max Scheler, O zjawisku tragiczności [1938-1939]; Antoni Słonimski, Dwa końce świata [1937]; Stendhal, Pustelnia parmeńska [wiosna 1936, w Wilnie, w pokoju w Związku Literatów, w Bazyliańskich Murach] „w łóżku, z lekką grypą, zabrałem się, ze snobizmu czy obowiązku, do La Chartreuse de Parme Stendhala, nie wierząc w olśnienia powieścią i nie wiedząc, że zawsze będę to wspominać jako największy dziw lektury” PO 241; „Spowiedź dziecięcia wieku [Alfreda de Musset] nudzi mnie śmiertelnie, za to Czerwone i czarne i Pustelnia parmeńska należą do najulubieńszych moich książek” LN 174; Stendhal „od deski do deski, trochę mnie pociesza” CM-JI 96 [jesień 1936]; Thomas Traherne, Centuries of Meditations, Poems of Felicity CM tłumaczył wiersze z tego tomu przed wojną, miały wpływ na Świat, poema naiwne AP 56 oraz wiersze w przekładzie na francuski w „Les Cahiers du Sud” [1936]; Zbigniew Uniłowski, Dwadzieścia lat życia, Żyto w dżungli, Wspólny pokój, Człowiek w oknie [styczeń-luty 1937]; Wielka literatura powszechna, red. Stanisław Lam [1932-39], tu m.in.: pierwsza lektura Walta Whitmana w przekładach Alfreda Toma „Bardzo mnie wzięły te przekłady. Byłem wtedy młodym człowiekiem i później chciałem czytać Whitmana w oryginale” PŚ 184.
teatr:
Jarosław Iwaszkiewicz, Lato w Nohant, reż. Edmund Wierciński, Warszawa, Teatr Mały [4 grudnia 1936]; Jarosław Iwaszkiewicz, Maskarada, reż. Edmund Wierciński, Warszawa, Teatr Polski [prem. 3 grudnia 1938]; François Mauriac, Asmodeusz, reż. Maria Przybyłko-Potocka, Warszawa, Teatr Mały [prem. 8 kwietnia 1938]; Cyprian Kamil Norwid, Miłość czysta u kąpieli morskich; Tadeusz Rittner, Odwiedziny o zmroku; Józef Czechowicz, Czasu jutrzennego (wieczór jednoaktówek), reż. Wilam Horzyca, Warszawa, Teatr Nowy [prem. 4 lutego 1939]; Juliusz Słowacki, Balladyna, reż. Juliusz Osterwa, Warszawa, Teatr Narodowy [prem. 28 stycznia 1938]; Thornton Wilder, Nasze miasto, reż. Leon Schiller, Warszawa, Teatr Narodowy [na premierze, 24 lutego 1939, z Janiną Cękalską] „ostatnia sztuka teatralna, którą widziałem w Warszawie przed wojną” AP 28.
film:
Dzień podchorążego w obozie, reż. rotmistrz Władysław Olszowski [1939]; filmy krótkometrażowe z pejzażami Tatr [1939]; Kapuściane łby, reż. John G. Blystone, film ze Stanem Laurelem i Oliverem Hardym (Flipem i Flapem) z 1938; Kawalkada, reż. Frank Lloyd (z 1933); OR (obliczenia rytmiczne), reż. Jalu Kurek, film eksperymentalny (z 1932); Pasteur, reż. Sacha Guitry i Fernand Rivers (z 1935); Perły korony, reż. Sacha Guitry (z 1937); Romans szulera, reż. Sacha Guitry (z 1936), oglądany krótko przed wojną; Suez, reż. Allan Dwan [1939]; Trędowata, reż. Juliusz Gardan (z 1936); Władczyni, reż. Herbert Wilcox (1939).
obrazy:
Józef Czapski, wystawa w Warszawie [późne lata 30.]; Bronisław Linke; Stanisław Ignacy Witkiewicz, portret Neli Micińskiej oraz inne portrety tego malarza, oglądane wielokrotnie w mieszkaniu Micińskich w Warszawie. Podróż do Włoch [wiosna 1937]: „Zwiedzałem galerie, robiłem notatki i wykresy malarskich szkół”. Wenecja, Padwa, Bolonia „Duch Bolonii łatwo brał mnie w posiadanie, tak podobny do ducha mojego miasta”, Florencja, San Giminiano, Siena „Malarstwo Sieny na długi czas usunęło mi ziemię spod nóg”, Asyż, Rzym, Wenecja. „Italia jednak nie odpowiadała mojemu wewnętrznemu skurczowi. (…) Z moim nastrojem harmonizował chyba tylko fresk Signorellego w Orvieto, przedstawiający przyjście Antychrysta” cytaty za: RE 175-176; „w każdej chwili pamiętam o fresku (…) przedstawiającym przyjście Antychrysta” PMU 199; Piero del Pollaiuolo, Anioł z Tobiaszem [Turyn, wiosna 1937] miał wpływ na wiersz Posąg małżonków z Trzech zim.
[koniec modułu: do 1939 roku]
Lista modułów
- Lektury Czesława Miłosza | Wstęp
- Lektury Czesława Miłosza | do 1939 (bieżąca strona)
- Lektury Czesława Miłosza | 1940 – lato 1960
- Lektury Czesława Miłosza okresu kalifornijskiego | Jesień 1960-1993
- Lektury Czesława Milosza okresu 1994-2004
- Lektury Czesława Miłosza | Varia
