Andrzej Miłosz ur. 19 września 1917 roku w Rżewie (Rosja) nad Wołgą – zm. 21 września 2002 roku w Warszawie.
Jedyny brat Czesława Miłosza, młodszy syn Weroniki z Kunatów (ur. 13 stycznia 1887 roku w Szetejniach, obecnie Republika Litewska – zm. 22 listopada 1945 w Drewnicy pod Gdańskiem, herbu Topór) i Aleksandra Miłosza (ur. 17 lipca 1883 roku w Rydze – zm. 17 listopada 1959 roku w Krakowie, herbu Lubicz). Reżyser i scenarzysta filmów dokumentalnych, w tym unikatowych o Czesławie Miłoszu, reporter, fotograf, tłumacz, archiwista i dokumentalista rodziny Miłoszów (zob. pełny spis filmów i innych prac AM na końcu tekstu). W młodości uprawiał z powodzeniem wiele sportów: żeglarstwo, latanie szybowcem, skoki spadochronowe.
Archiwum Rodzinne Andrzeja i Czesława Miłoszów
w Bibliotece Narodowej w Warszawie.
From Andrzej and Czesław Miłosz Family Archive
in the National Library in Warsaw.
Miał niespożytą energię i ciekawość ludzi i świata. Współtworzył środowisko artystyczne – bohemę – ówczesnej Warszawy. Leopold Tyrmand, przyjaciel z Wilna, ojciec chrzestny jedynego dziecka Andrzeja, tak o nim pisał w słynnym Dzienniku 1954: „Andrzej ma twarz Wikinga i jest z Wilna, z rodziny literacko – szlacheckiej, uprawiał astrologię, ma dyplom kapitana jachtowej żeglugi, para się dziennikarstwem i filmem, zmienia łatwo przekonania za każdym razem wierząc z zapałem, że tym razem ma nieodpartą rację” (Warszawa: Res Publica 1989, s. 177). Piotr Kuncewicz zaś we wstępie do wspomnień pierwszej żony Andrzeja, Hanny Miłosz – Williams następująco: „Andrzej jest kimś w rodzaju zwariowanego Kmicica, trochę literat, trochę filmowiec. Cały warszawski Trakt Królewski trzęsie się jego pomysłami i plotkuje na jego temat” (Piegowate szczęście. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 2003, s.7).
Andrzej Miłosz przychodzi na świat w majątku Jermołowka w Rżewie nad Wołgą w guberni tobolskiej w Rosji. W czasie działań wojennych I wojny światowej (1914 – 1918) Weronika Miłoszowa z kilkuletnim Czesławem przemieszcza się po Imperium Rosyjskim towarzysząc mężowi, Aleksandrowi Miłoszowi. Aleksander, inżynier budowy dróg i mostów, zostaje wcielony do armii rosyjskiej i odesłany do robót wojskowo – drogowych: nadzoruje budowy mostów i umocnień. Następnie Miłoszowie wraz z synami trafiają do Dorpatu (obecnie Tartu, w Estonii), gdzie spędzają ciężką, naznaczoną głodem i strachem zimę. Wiosną 1918 wracają do rodzinnego majątku matki – do Szetejń, w którym w otoczeniu lasów, ogrodów, pól i rzeki Niewiaży Andrzej spędzi wczesne dzieciństwo. Zajmowała się nimi matka Weronika i babka Józefa z Syruciów Kunatowa, zwana w rodzinie Lisia. W 1921 roku Miłoszowie z synami przeprowadzają się do Wilna, gdzie wynajmują w kamienicy czynszowej przy ulicy Podgórnej 5 (obecnie Pakalnės 7) mieszkanie nr 2. Późną jesienią 1926 roku rodzice wraz z Andrzejem (Czesław zostaje w Wilnie) oraz babką Stanisławą Miłosz przenoszą się z Wilna do Suwałk. Zamieszkują przy ulicy Marii Konopnickiej 7 (wcześniej Ogrodowa 16; obecnie ks. Kazimierza Hamerszmita 10).
Archiwum Rodzinne Andrzeja i Czesława Miłoszów w Bibliotece Narodowej w Warszawie.
From Andrzej and Czesław Miłosz Family Archive in the National Library in Warsaw.
W latach 1926 – 1937 Andrzej uczęszcza do Gimnazjum Męskiego im. Karola Brzostowskiego w Suwałkach. Po maturze podejmuje studia w Szkole Głównej Handlowej i jednocześnie w Szkole Nauk Politycznych w Warszawie. Współpracuje z „Orką na ugorze”, pismem społeczno-politycznym wychodzącym w latach 1938-1939 w Warszawie. W latach 1943-44 wraz z kuzynem Leszkiem Jurewiczem administruje majątkiem rodzinnym w Szetejniach. Wiosną 1944, gdy Armia Czerwona zbliżała się do Wilna, ukrywa rodziców w pobliżu Szetejń, ratując ich przed wywiezieniem w głąb Rosji. Do roku 1945 przebywał wraz z rodzicami w miasteczku Głębokie na Wileńszczyźnie, a po wkroczeniu Armii Czerwonej przeniósł się wraz z nimi do Wilna. Żołnierz Polskiej Organizacji Niepodległościowej (PON), wchłoniętej przez Związek Walki Zbrojnej (ZWZ) i Armię Krajową (AK), prowadził działalność konspiracyjną na Litwie i Wileńszczyźnie. Był jednym z organizatorów pierwszych szlaków kurierskich. Ratował Żydów z wileńskiego getta. Przemycił do Warszawy m.in. Seweryna Trossa i jego żonę. Lokum dla nich znalazł Czesław Miłosz. W 1989 roku za tę działalność obaj bracia otrzymali tytuł „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”, choć, jak podkreślał Czesław Miłosz, zasłużył się głównie Andrzej.
Po zakończeniu wojny w 1945 wystarał się o dokumenty repatriacyjne i zorganizował przyjazd rodziny (rodziców oraz babki, Józefy Kunatowej, wraz ze służącą Józią) do Polski. Osiedlili się we wsi Drewnica na Żuławach Wiślanych w pobliżu Gdańska. Założyli tam małą fermę. Po wojnie Andrzej podjął się opieki nad rodzicami, próbował też gospodarować. Do Drewnicy sprowadziły się również ciotki, właścicielki majątku w Krasnogrudzie, Gabriela z Kunatów Lipska i Janina z Kunatów Niementowska. W 1946 dołączył mąż Gabrieli, Władysław Lipski. W roku 1946 Andrzej zdobył, w imieniu brata Czesława, przydział na poniemiecką willę przy ulicy Wybickiego 23 w Sopocie, do której się wszyscy przenieśli.
Wkrótce przeprowadził się do Warszawy, gdzie kontynuował studia (1946-1950). W grudniu 1947 rozpoczął pracę w Polskim Radiu w Warszawie. Pisał audycje, słuchowiska, reportaże. Wiosną 1950 ożenił się (w Elblągu) z Hanną Goliszewską (ur. 2 stycznia 1929 w Łodzi – zm. 23 października 2015 w Melbourne, Australia). W 1951, z powodu decyzji brata, „wroga Polski Ludowej”, o pozostaniu na emigracji zostaje zwolniony z Polskiego Radia. Utrzymywał się z tłumaczeń (dubbingi, napisy, komentarze) wykonywanych dla Studia Opracowań Filmów w Warszawie, którego był jednym z organizatorów. 3 kwietnia 1952 w Warszawie przyszła na świat córka AM i Hanny – Joanna. W drugiej połowie czerwca 1957 wyjechał przez Rzym (z Rzymu do Hajfy statkiem) do Izraela, gdzie, podróżując po całym kraju, kręcił film. Wracając do Warszawy, przez Paryż, odwiedził po raz pierwszy od 1951 roku, Czesława Miłosza zamieszkałego w Montgeron pod Paryżem. Żona Andrzeja, Hanna, przyjechała do Czesławów wcześniej, mieszkając u nich, zwiedzała Paryż. 29 lipca 1959 w Warszawie AM rozwiódł się. W 1968 zwolniony ze Studia z powodu obrony kolegów Żydów, następnie przywrócony na niższe stanowisko z niższym uposażeniem. 7 lipca 1961 ożenił się w Warszawie z Grażyną Strumiłło (ur. 22 czerwca 1937 w Nowogródku – zm.6 października 2018 w Warszawie). Zamieszkali przy Alei Wyzwolenia 2 m. 53.
Wraz z ekipą Telewizji Polskiej (Sasza Sprudin, Wiktor Meller) 27 października 1980 przyleciał do CM do Berkeley, by kręcić film o CM (emitowany w TVP w grudniu 1980 pt. „Być poetą”). Po raz pierwszy odwiedził wówczas brata w Ameryce. 16 grudnia 1980 roku w Warszawie przyszła na świat wnuczka AM – Natalia Miłosz – Piekarska, córka Joanny Miłosz -Piekarskiej i Andrzeja Piekarskiego. W listopadzie 1981 roku wyjechali na wakacje do matki Joanny do Melbourne i z powodu wprowadzenia stanu wojennego w Polsce byli zmuszeni zostać. Joanna prowadzi dziś znaną agencję aktorską JM Agency, a Natalia ukończyła grafikę na Uniwersytecie Monash w Melbourne oraz złotnictwo i rzeźbę (małe formy) w Royal Melbourne Institute of Technology University.
Andrzej Miłosz, szczególnie w latach 90., intensywnie korespondował z bratem, towarzyszył mu z kamerą w wielu miejscach i podróżach (zob. zdjęcia z podróży po Litwie i Francji zamieszczone również: w zakładce o Czesławie Miłoszu). Przez całe życie gromadził pamiątki, zdjęcia, dokumenty, genealogie i książki związane z rodzinami Kunatów, Syruciów i Miłoszów. Powstałe w ten sposób Archiwum Rodziny Miłoszów stanowi podstawową kolekcję tego rodu. W 2011 roku Archiwum to zostało przez córkę Joannę Miłosz – Piekarską i żonę Grażynę Strumiłło-Miłosz przekazane Bibliotece Narodowej w Warszawie. Służył radą Fundacji Pogranicze (Małgorzacie i Krzysztofowi Czyżewskim) w ich planach związanych z rodzinnym dworem w Krasnogrudzie. Podarował Fundacji Pogranicze część swojego księgozbioru. Opiekował się grobami rodzinnymi w Wędziagole, Świętobrości, Krakowie i Sopocie. Choć młodszy, to on przyjął na siebie opiekę nad rodzicami. Kiedy ojciec, na skutek wypadku, podupadł na zdrowiu i znalazł się w trudnej sytuacji materialnej (w latach 50.), sam będąc w niełatwym położeniu, wspierał go również finansowo.
Zmarł nagle, po krótkiej i ciężkiej chorobie (białaczka) 21 września 2002 roku w Warszawie. Pochowany 26 września 2002 roku na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Czesław i Andrzej Miłoszowie w mieszkaniu Czesława w Krakowie, 2000 rok.
Zrealizował następujące filmy dokumentalne: „Między morzem Śródziemnym a Czerwonym (notatnik izraelski)”, scenariusz i realizacja: Jerzy Bednarczyk i Andrzej Miłosz, zdjęcia: Ryszard Dziułko (produkcja: Warszawa 1958). „Na gruzach dawnych kultur” (rok produkcji: 1960). Realizacja: Jerzy Bednarczyk, Andrzej Miłosz, Roman Dziułko. „Ludzie z Nordu” (1965). Realizacja: Andrzej Miłosz. „Krwią i rymem. Opowieść o Zbigniewie Jasińskim” (1994). Realizacja: Andrzej Miłosz, Hanna Motyka. Scenariusz: Andrzej Miłosz. „Pogrom. Kielce: 4 lipca 1946” (1996). Dwie części po ok. 30 min. Realizacja: Andrzej Miłosz. Scenariusz: Andrzej Miłosz, Piotr Weychert. „Być poetą” (o Czesławie Miłoszu, z jego udziałem, nagrywany w Berkeley), (TVP 1980). „Wizy życia” (1997). 50 min. Realizacja: Andrzej Miłosz, Piotr Weychert. Scenariusz: Andrzej Miłosz. „Takie ze mnie dziwadło” (film z cyklu: „Małe ojczyzny”. Bohaterką jest poetka i malarka ze Złotorii Elżbieta Michalska) (1998). 26 min. Realizacja: Andrzej Miłosz. Scenariusz: Andrzej Miłosz. „Henio” (1999). 19 min. Realizacja: Andrzej Miłosz, Piotr Weychert. „Przyśnił mi się sen powrotu” (2000, o Czesławie Miłoszu, z jego udziałem). 23 min. Scenariusz i reżyseria: Andrzej Miłosz. „Wilno Miłosza” (2000, o Czesławie Miłoszu z jego udziałem). 27 min. Scenariusz i realizacja: Andrzej Miłosz.
Wraz z żoną Grażyną są autorami zbioru reportaży pt. „Uśmiech bez parandży. Z reporterskich wędrówek po radzieckiej Azji Środkowej”. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973.
Czesław Miłosz, Carol Thigpen – Milosz, Grażyna Strumiłło – Miłosz nad Adriatykiem, Jugosławia, wrzesień 1985 lub czerwiec 1986 roku.
Czesław Miłosz pisze o Andrzeju w: Rok myśliwego (zapis z 27 stycznia 1988 poświęcony ratowaniu przez brata Żydów). Poświęcił mu pośmiertne wspomnienie pt.: O młodszym bracie (włączone do tomu O podróżach w czasie, Znak 2004). Wczesny wiersz „O młodszym bracie” (z tomu Trzy zimy, 1936) dedykowany Jarosławowi Iwaszkiewiczowi.
Źródła (wybrane): Andrzej Miłosz: „Andrzeja Miłosza opowieść” oraz „Srebra rodzinne”, w: „Jaćwież” 2001 nr 14. Cały ten numer „Jaćwieży” poświęcony jest związkom Miłoszów z Suwalszczyzną. Andrzej Miłosz: „Autobiografia” oraz „Tartak nad jeziorem” w: „Jaćwież” 2002 nr 20. Agnieszka Kosińska: Miłosz w Krakowie, SIW Znak 2015. Hanna Miłosz – Williams: Piegowate szczęście, LSW Warszawa 2003 (wspomnienia pierwszej żony Andrzeja Miłosza). Zbigniew Fałtynowicz: Wieczorem wiatr. Czesław Miłosz i Suwalszczyzna. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2006. Leopold Tyrmand: Dziennik 1954, RES PUBLICA Warszawa 1989. Korespondencja Czesława Miłosza z Andrzejem Miłoszem oraz z Aleksandrem Miłoszem (niepublikowana). Autobiografia Joanny Miłosz – Piekarskiej, w opracowaniu Agnieszki Kosińskiej (w przygotowaniu).
Opracowała: Agnieszka Kosińska
Stoją od lewej: Natalia Miłosz – Piekarska, Joanna Miłosz – Piekarska, Carol Thigpen – Milosz, Czesław Miłosz, w tle ulica Floriańska w Krakowie, wrzesień 1994 rok.
Zdjęcia autorstwa Andrzeja Miłosza są chronione prawem autorskim i znajdują się w kolekcji Archiwum Rodzinne Andrzeja i Czesława Miłoszów w Bibliotece Narodowej w Warszawie.
Zdjęcia autorstwa Joanny Miłosz – Piekarskiej są chronione prawem autorskim i znajdują się w jej prywatnym archiwum.
Jeśli chcesz wykorzystać zdjęcia zamieszczone na tej stronie lub inne zdjęcia autorstwa Andrzeja Miłosza oraz Joanny Miłosz – Piekarskiej – proszę o kontakt z Tomaszem Wierzejskim, Fotonova: tomek@fotonova.pl
Photos by Andrzej Miłosz are under copyright law and from Andrzej and Czesław Miłosz Family Archive in the National Library in Warsaw.
Photos by Joanna Miłosz- Piekarska are under copyright law and from her private archive.
If you want to use photos presented on this site or many many others please contact Tomasz Wierzejski, Fotonova Agency for information and permissions: tomek@fotonova.pl
